معمولاً در تحقیقات به دلایل مختلف با حجم زیادی متغیرها روبرو هستیم. برای تحلیل دقیقتر دادهها و رسیدن به نتایج علمیتر و در عین حال عملیاتیتر، پژوهشگران به دنبال کاهش حجم متغیرها و تشکیل ساختار جدیدی برای آنها میباشند و بدین منظور از روش تحلیل عاملی استفاده میکنند. تحلیل عاملی سعی در شناسایی متغیرهای اساس یا عاملها (Factor) به منظور تبیین الگوی همبستگی بین متغیرهای مشاهده شده دارد. تحلیل عاملی نقش بسیار مهمی در شناسایی متغیرهای مکنون(Latent) یا همان عاملها از طریق متغیرهای مشاهده شده دارد.
عامل، متغیر جدیدی است که از طریق ترکیب خطی مقادیر اصلی متغیرهای مشاهده شده برآورد میشود.
تحلیل عاملی دارای کاربردهای متعددی است که عبارتند از:
- کاهش دادهها (Data Reduction)
- شناسایی ساختار (Structure Detection)
- سنجش اعتبار(روایی) پرسشنامه یا یک مقیاس
تحلیل عاملی بر دو نوع است:
تحلیل عامل اکتشافی (Exploratory Factor Analysis) و تحلیل عاملی تأییدی (Conformity Factor Analysis). در تحلیل عاملی اکتشافی پژوهشگر درصدد کشف ساختار زیربنایی مجموعه نسبتاً بزرگی از متغیرها است و پیش فرض اولیه پژوهشگر، آن است که هر متغیری ممکن است با هر عاملی ارتباط داشته باشد. به عبارت دیگر پژوهشگر در این روش، هیچ تئوری اولیه ندارد. در تحلیل عاملی تأییدی پیش فرض اساسی پژوهشگر آن است که هر عاملی با زیر مجموعه خاصی از متغیرها ارتباط دارد. حداقل شرط لازم برای تحلیل عاملی تأییدی این است که پژوهشگر در مورد تعداد عاملهای مدل، قبل از انجام تحلیل، پیش فرض معینی داشته باشد، ولی در عین حال پژوهشگر میتواند انتظارات خود مبنی بر روابط بین متغیرها و عاملها را نیز در تحلیل وارد نماید.